आपराधिक गतिविधिले अमेरिकाबाट निकालिएका भुटानी शरणार्थीको तेहरो निष्कासन

अमेरिकामा राष्ट्रपति डोनल्ड ट्रम्प सत्तामा आएयता उनको प्रशासनले अवैध आप्रवासीको निष्कासनलाई आफ्नो नीतिको प्रमुख हिस्सा बनाएका छन् । अमेरिकी डिपार्टमेन्ड अफ होमल्यान्ड सेक्युरीटिजका अनुसार यो बीचमा आपराधिक गतिविधिमा संलग्न ३ लाख भन्दा बढी विदेशी पक्राउ परेका छन् । ट्रम्पले ल्याएको ‘बिग बिऊटीफुल बिल’ले अमेरिकी अध्यागमन निकाय आइसलाई एक वर्षमा १० लाखसम्म आप्रवासीलाई निष्कासन गर्न सघाउने अमेरिकी सरकारले बताइरहेको छ । ट्रम्प प्रशासनले अवैध ढङ्गले अमेरिका छिरेका र हत्या, बलात्कार, लागु औषध कारोबार जस्ता गम्भीर प्रकारका फौजदारी कसुरमा दोषी ठहर भएका वा आरोप खेपिरहेका आप्रवासीहरू निष्कासनमा परेको बताउँदै आएको छ । यूनिभर्सिटी अफ क्यालिफोर्निया, बर्क्लेले सूचनाको हक प्रयोग गरी प्राप्त गरेको विवरणले यो वर्षको सुरुदेखि जुनको अन्तिम सातासम्म १ लाख ४४ हजार भन्दा बढी निष्कासित भएको देखाएको छ । पक्राउ पर्ने र निष्कासित हुने विभिन्न देशका नागरिक मध्ये पुनर्वास कार्यक्रम अन्तर्गत नेपालबाट अमेरिका पुगेका भुटानी शरणार्थी पनि छन् । 

संन्यासी कसरी निकालिए ? 

चार कक्षामा पढिरहेका बेलामा सन् २०१२ मा आफ्नो परिवारसहित अमेरिकामा पुगेका संन्यासी यसरी शरणार्थी शिविर फर्कनुपर्ला भनेर आफूले नसोचेको बताउँछन् । सवारीसाधनको चोरी, आपराधिक बदमासीसहित विभिन्न कसुरमा दोषी ठहर गरिएका उनलाई अदालतले सन् २०२२ मा निष्कासन गर्ने निर्णय लिइएको । ट्रम्प राष्ट्रपतिमा निर्वाचित हुनुअघिसम्म जेल सजाय काटेर बाहिर निस्कन पाउने विश्वासमा २४ वर्षका संन्यासी थिए । सात महिना जेलमा बिताइसकेपछि यसै वर्षको मार्चमा आइसका अधिकारीहरूले आफूलाई नियन्त्रणमा लिएको उनी बताउँछन् । त्यसको डेढ साता नबित्दै उनलाई न्यूयोर्कनजिकैको विमानस्थलबाट भारत पठाइयो । प्लेन चढाउन लैजाँदा हात र खुट्टामा हतकडी लगाइएको थियो । त्यो बेला कुकुरलाई जस्तै व्यवहार गरियो । पछि खोलिदियो तर ज्यादै नराम्रो लाग्यो । 

व्यावसायिक उडानमार्फत भारतको दिल्लीमा ओर्लिएपछिको उनको भोगाइ कुनै चलचित्रको कथा भन्दा फरक छैन । रातको समयमा अवतरण गरेका उनलाई लिन भुटानी अधिकारीहरू विमानस्थलमा नै पुगेका थिए । ट्रान्जिटमा केही घण्टा बिताएपछि बिहानै विमानमा चढाएर उनलाई भुटानको राजधानी थिम्पू नजिकको पारो विमानस्थल लगिएको उनी बताउँछन् । भुटानी अधिकारीहरूले उनको ‘फिङ्गर प्रिन्ट’ लिनुका साथै सोधपुछ गरेका थिए । संन्यासी भन्छन्, मैले डिपोर्टेशन भएर आएको भन्दै सबै कुरा भनेँ । उनीहरूले तिमीहरूले हाम्रो भाषा जान्दैनौ। यहाँ केही पनि गर्न सक्दैनौ । नेपालमा नै जाऊ भनेर भने । अनि पठाइदिने भयो । ‘ग्रान्ड पारो’मा हुँदा नै उनले आफूजस्तै अमेरिकाबाट निकालिएर आएका दुई जना भुटानी शरणार्थीलाई भेटेका उनी बताउँछन् । भारत र नेपालमा आफ्नो कोही आफन्त नरहेको भन्दै उनीहरूलाई उनले आफूलाई नेपाल पुर्‍याइदिए त्यस बापत लाग्ने खर्च दिन तयार रहेको सुनाएका थिए । 

एक जना दाइको मामा नेपालमा हुनुहुँदो रहेछ । तिमी सानै रहेछौ केही दिनुपर्दैन भनेर उहाँले भन्नुभयो । मामाले मान्छे पठाएर खोलामुनिबाट आएको हुँ । बाइकमा लिन पठाउनु भएको थियो । जेल बस्दाकै लुगा लगाएर मैले पुल तरेको हुँ । संन्यासीका अनुसार दमक आएपछि उनी केही दिन होटेलमा बसे, तर पैसा सकिएपछि गाह्रो हुँदै गयो । त्यसपछि दुई/तीन दिनसम्म म भुईँमा सुतेँ । त्यो बेला कसैले मलाई मद्दत गरेनन् । अनि, मेरो ममीले एक जना अङ्कल हुनुहुन्छ, उहाँले अमेरिकाबाट निकालिएकाहरूलाई सहयोग गरिरहनुभएको छ भनेर भन्नुभयो । त्यसपछि सोध्दै खोज्दै म यहाँ आइपुगेको हुँ । 

उनले थपे, “उताबाट ममीले अङ्कलको खातामा पैसा हालिदिनुहुन्छ । त्यही पैसा झिकेर सबै कुरा किनेर खाँदै आइरहेको छु । हामीले गल्ती गर्‍यौँ, सजाय भोगेर यहाँ आइहाल्यौँ । परिवारलाई छाडेर आउने इच्छा पनि होइन । 

‘खुसीको खबर’ र मेचीपुलसम्मको यात्रा

संन्यासी भन्दा अघि पहिलो चरणमा गएको मार्चमा निष्कासित भएका १० जना भुटानी शरणार्थीहरूलाई आइसका अधिकारीहरूले पारो पुगेर भुटानी अधिकारीहरूलाई सुम्पिएका थाहा भएको छ । उनीहरूलाई भुटानी अधिकारीहरूले सोधपुछ गरे र एक रात राखेर भोलिपल्ट सादा पोशाकका अधिकारीसहित ट्याक्सी चढाएर भारत-भुटान सीमामा पुर्‍याइदिएका बताइएको छ । सुरुमा १० हजार भारतीय रुपैयाँ बाटो खर्च दिएका उनीहरूले सिमानानजिकै आएपछि ‘खुसीको खबर’ भन्दै अर्को २० हजार थपिदिएका उक्त समूहका मानिसहरूले बताए । सो समूहका एक सन्तोष दर्जी भन्छन्, “भुटानले हामीलाई नेपालले स्वीकार नगरेकाले ट्राभल डक्युमेन्ट मात्रै दिएका हौँ, यता आउने बाटो मात्रै बनाइदिएको हो भनेर भन्यो । तिमीहरूको ठाउँ यो होइन नेपाल नै जानू भनेर यता पठाइदिएको हो । उनीहरूले नै गाडीहरू मिलाइदिएका थिए । तर यहाँ आएपछि हामी पक्राउ पर्‍यौँ । दर्जीले थपे, “अमेरिकी सरकारले हामीलाई यहाँबाट जिम्मा लिएर लगेको थियो । उसले हामीलाई फर्काएर नगर्नुपर्ने काम गर्‍यो । राम्रो ठाउँमा पुगिएको थियो तर गल्ती गरिहालियो । पानी पर्दा चुहुने भाटाको घरमा आएर बस्नु परिरहेको छ । अहिले दुःखैदु:ख छ । 

सो समूहमा आएकाहरूले बताएअनुसार भारतसँगको सीमापार गर्दा परिचयपत्र खोजिनसक्ने भुटानी अधिकारीहरूले बताएपछि निष्कासित भुटानी शरणार्थीहरूले त्यहाँ पुग्नुअघि नै ‘कागजपत्र’ फ्याँकेका थिए । तर सीमामा उनीहरूमाथि कुनै जाँच भएन । नेपाल प्रवेश गर्न भने अप्ठेरो भोग्नुपरेको उनीहरू बताउँछन् । उक्त समूहका तीनजनाले बिचौलियालाई साढे २२ हजार भारतीय रुपियाँ तिरेर साँझ ‘एक अर्काको हात समाउँदै’ खाली खुट्टा मेची नदी तरेको बताए । 

शरणार्थीहरूले बताएको यस्तो विवरण र दाबीको स्वतन्त्र रूपमा पुष्टि गर्न सकेको छैन् । निष्कासित शरणार्थीहरूले लगाएका आरोपबारे ईमेलमार्फत सोधेको प्रश्नमा भुटानले जवाफ दिन अस्वीकार गरेको छ । नेपालको अध्यागमन विभागका प्रवक्ताले ‘नेपाल प्रवेश गरेपछि मात्रै ती शरणार्थीका हकमा आफ्नो क्षेत्राधिकार आकर्षित भएको’ भन्दै भुटानमा भएका घटनाहरूबारे जानकारी नरहेको जनाए । आफ्नो स्थलगत प्रतिवेदनमा अधिकारवादी संस्था इन्हुरेड इन्टरन्याश्नलले पनि यस्तै उल्लेख गरेको छ । उसले भनेको छ, “भुटानी अधिकारीहरूले कडा केरकार गरेर उनीहरूलाई कुनै अन्य विकल्प नदिईकनै २४ घण्टा भित्रै निष्कासन गरेका थिए । भुटानी अधिकारीहरूले नै उनीहरूलाई भारत भुटान सीमासम्म लिएर आएका थिए…. डङ्की रुट पनि भनिने अनधिकृत बाटो प्रयोग गरेर उनीहरू बेलडाँगी शरणार्थी शिविर आइपुगे । 

तेस्रो पटक निष्कासनको जोखिम

प्रहरी र अध्यागमन अधिकारीहरूले पहिलो चरणमा नेपाल प्रवेश गरेका ती भुटानी शरणार्थीहरूलाई झन्डै एक महिना थुनामा राखेका थिए । तर सर्वोच्च अदालतले ६० दिनसम्म नेपालबाट निष्कासन नगर्न आदेश दिएसँगै प्रत्येक साता प्रहरी चौकीमा उपस्थित हुने सर्तमा उनीहरूलाई शरणार्थी शिविरमा बस्न दिइएको थियो । जुन महिनाको पहिलो साता नेपाल सरकारले राहदानी र भिसा नलिई नेपाल प्रवेश गरेको भन्दै उनीहरूलाई जनही पाँच हजार रुपैयाँ जरिवाना गराउने र निष्कासन प्रक्रिया अघि बढाउने निर्णय गरेको छ । साथै, राहदानी वा भिसा जारी गर्न आवश्यक यात्रासम्बन्धी कागजपत्र पेश गर्न चार जना त्यस्ता शरणार्थीहरूलाई अध्यागमन विभागले पत्राचार पनि गरेको छ । ‘उक्त कागजपत्र प्राप्त भएपश्चात्‌ तपाईँको निष्कासनका लागि नियमानुसार प्रक्रिया अघि बढाउने,’ उनीहरूमध्ये एकलाई दिइएको देखेको एउटा पत्रमा भनिएको छ । 

त्यस्तो कागजपत्र नबनुन्जेल नियमित प्रहरी कार्यालयमा उपस्थित हुने गरी शरणार्थी शिविरमा बस्न दिने निर्णय भएको अध्यागमन विभागका प्रवक्ताले बताए । यो समस्याको कूटनीतिक हल खोज्न पनि आफूहरूले प्रयास गरिरहेको उनी बताउँछन् । उनले भने, “यो (नेपाल प्रवेश गर्ने) सङ्ख्या अझ बढ्न सक्ने देखिन्छ । कूटनीतिक माध्यमबाट दिगो समाधान खोज्न र सहजीकरण गरिदिनका लागि हामीले गृह मन्त्रालयमार्फत्‌ परराष्ट्र मन्त्रालयमा आवश्यक पत्राचार गरेका छौँ । परराष्ट्र मन्त्रालयमार्फत्‌ भुटान र अमेरिकासँग दूतावासहरूमार्फत्‌ छलफल तथा परामर्श गरेर उपयुक्त टुङ्गोमा पुग्नुपर्छ ।

पुनर्वास कार्यक्रम अन्तर्गत लगिएका भुटानी शरणार्थीहरूलाई निष्कासन गरेर भुटान पठाउनुको कारणबारे अमेरिकी सरकारको धारणा बुझ्न अमेरिकी विदेश मन्त्रालय, डिपार्टमेन्ट अफ होमल्यान्ड सेक्युरिटी र आइसलाई इमेलमार्फत्‌ प्रश्न पठाएकोमा उनीहरूले जवाफ दिएनन् । अमेरिकाबाट निष्काशित ती व्यक्तिहरूलाई आफ्नो देशमा नराख्नुको कारणबारे भुटानी सरकारका अधिकारीलाई ईमेलमार्फत् सोधेको थियो । तर भुटानबाट पनि जवाफ प्राप्त हुन सकेन । भुटानको परराष्ट्र मन्त्रालयले जुनको तेस्रो साता सार्वजनिक सूचना जारी गर्दै आफ्ना सबै नागरिकलाई अमेरिकी आप्रवासन नियमहरू पालना गर्न र गैरकानुनी आप्रवासन हैसियत भएका भुटानीहरूलाई स्वैच्छिक बहिर्गमन रोजेर सकेसम्म चाँडो फर्कन अपिल गरेको छ । 

आप्रवासन नियमहरू मिचेकोसहितका कारण देखाउँदै ट्रम्प प्रशासनले भुटानलाई पूर्ण यात्रा प्रतिबन्धमा पर्नसक्ने मुलुकको सूचीमा समावेश गर्न सक्ने विवरण यसअघि सार्वजनिक भएका थिए । अमेरिकाले निष्कासन गरेका भुटानीहरू भारतको बाटो हुँदै नेपाल प्रवेश गरेको सम्बन्धमा भारतीय विदेश मन्त्रालयलाई प्रश्न गरे पनि त्यसको जवाफ प्राप्त भएको छैन । दिएको प्रतिक्रियामा शरणार्थीसम्बन्धी राष्ट्रसङ्घीय निकाय यूएनएचसीआरले आफ्नो सीमा व्यवस्थापन गर्ने देशहरूको सार्वभौम अधिकारको आफूले सदैव समर्थन गर्ने भन्दै शरणार्थीहरूको संरक्षण गर्ने दायित्व पनि उनीहरूको हुने उल्लेख गरेको छ । उसले भनेको छ, “हिंसा र दमनका कारण अन्तर्राष्ट्रिय संरक्षणको आवश्यकतामा रहेका मानिसहरूलाई शरणार्थीको हैसियत प्रदान गरेर शरणार्थीहरूको रक्षा गर्ने संयुक्त राज्य अमेरिकाको दीर्घकालीन प्रतिबद्धतालाई हामीले महत्त्व दिएका छौँ । शरणार्थीहरूलाई उनीहरूले दमन वा नोक्सान बेहोर्न सक्ने देशमा फिर्ता गरिनुहुन्न ।  यूएनएचसीआरले विगतमा पुनर्वास भएका ‘सानो सङ्ख्या’का व्यक्तिहरू नेपालमा आएकोबारे आफू जानकार रहेको भन्दै ती घटनाहरूको समीक्षा गरिरहेको र ‘आफ्नो मानवीय क्षेत्राधिकार अनुसार आवश्यक सहयोग उपलब्ध गराउने’ बताएको छ ।

भुटानी शरणार्थी को हुन् ? उनीहरू कसरी अमेरिका पुगे ?

नागरिकतासम्बन्धी कानुन परिमार्जन गर्दै भुटानले सन् १९८८ मा गराएको जनगणनाले करिब १ लाख १३ हजार भुटानीलाई अवैध आप्रवासी ठहर गरेको थियो । विरोधमा उत्रिएकामाथि सरकारले दमन गरेपछि दक्षिण भुटान अशान्त बन्न पुग्यो र ९० हजारभन्दा बढी नेपालीभाषी भुटानीहरू आफ्नो थलो छाड्न बाध्य भएका थिए । सुरुमा उनीहरू छिमेकी भारत आएका थिए । त्यसबेला कैयौँलाई भारतले ट्रकमा हालेर मेची पुलमा ल्याएर छाडिदिएको विवरण सार्वजनिक भएका थिए । माइधारमा आएर बसेका ती भुटानीहरूलाई नेपालले मानवीय आधारमा शरण दियो । दातृ संस्थाले दिने नुन, तेल, चामल र अरू मानवीय सहयोगका भरमा उनीहरूले वर्षौँ गुजारा चलाए । 

नेपाल र भुटानबीच १५ चरणमा भएका वार्ताले कुनै परिणाम दिन नसकेपछि सन् २००७ मा उनीहरूलाई तेस्रो देशमा पुनर्वासमा जाने विकल्प दिइएको थियो । त्यसअन्तर्गत झन्डै १ लाख १४ हजार भुटानी शरणार्थीहरूले आठ पश्चिमा देशमा नयाँ जीवनको सुरुवात गरे जसमध्ये ९६ हजार भन्दा बढी अमेरिका पुगेका थिए । गएको नोभेम्बरसम्म १२२ जना भुटानी नागरिकलाई निष्कासन गर्ने आदेश जारी गरिएको आइसको एउटा दस्तावेजमा उल्लेख भएपनि त्यसमध्ये कति पुनर्वासमा गएका भुटानी शरणार्थी हुन् प्रस्ट छैन ।

ओहायो ब्ल्याक लिककी टीका बस्नेतले गएको एप्रिलमा आफ्ना श्रीमान् मोहनलाई आइसले नियन्त्रणमा लिए यता अप्ठेरा दिनहरूको सामना गर्नु परिरहेको बताएकी छन् । आमा बन्ने क्षणमा उनले कहिले आफ्ना श्रीमानलाई ‘प्लेनमा पठाइन लागेको खबर’ को छट्पटीसँग जुझ्नुपरेक त कहिले कानुनी लडाइँमा लाग्नुपरेको बताइन् । झन्डै डेढ दशकअघि अमेरिकामा पुनर्वास भएका मोहन १८ वर्षभन्दा कम उमेरको हुँदा चोरी, गैर कानुनी ढङ्गले अर्काको परिसरमा प्रवेश गरेको र सरकारी सम्पत्तिलाई क्षति पुर्‍याउन खोजेको आरोपमा दोषी ठहर भएको बीबीसीले देखेको अदालतको कागजपत्रमा उल्लेख छ । टीका भन्छिन्, “मोहनले किशोर उमेरमा यहाँ आउनेबित्तिकै गल्ती गर्नुभयो । उहाँलाई त्यो बेला बाटो देखाउने कोही थिएन। तर त्यो गल्तीले अहिलेको उहाँलाई परिभाषित गर्न सक्दैन । उहाँलाई निष्कासन गरियो भने त्यसले हाम्रो परिवारलाई मात्र टुटाउँदैन्, आफूलाई परिवर्तन गर्न सबै थोक गरेका व्यक्तिमाथि गहिरो अन्याय हुनेछ । 

उनले थपिन्, “अहिले हामीसँग सानी छोरी छिन् । तर उहाँको अनुपस्थितिले मेरो मन छियाछिया भएको छ । यदी मेरो श्रीमान् भुटान वा नेपाल गएर घरबारविहीन हुनुपर्‍यो भने भोली पर्सी छोरीले मेरो बाबा खोइ भन्दा मैले के जवाफ दिने ? मोहनलाई सन् २०१४ मा एकजना आप्रवासन न्यायाधीशले भुटान वा त्यसको विकल्पमा नेपालमा निष्कासन गर्न आदेश दिएका थिए । तर दुवै देशले यात्रा अनुमतिपत्र नदिएपछि सरकारी निकायसामु नियमित उपस्थित हुने गरी उनलाई सुपरिवेक्षणमा राखिएको थियो । यसपटक अन्तिम क्षणमा, बोर्ड अफ इमिग्रेशन्स अपिल्सले ३० वर्षका मोहनको निष्कासन रोक्न अन्तरिम आदेश दियो । तर अझै उनी मिशिगनस्थित आइसको एउटा बन्दीगृहमा थुनामा रहेका छन् । 

अमेरिकाको पेन्सिल्भेनियास्थित आप्रवासनसम्बन्धी वकिल क्र्याग सागीन अदालतबाट निष्कासनको आदेश रहेको भए पनि राज्यविहीन भएका कारण यसअघि भुटानी शरणार्थीहरूलाई अमेरिकाले ननिकालेको बताउँछन् । उनले भने, “उनीहरू राज्यविहीन भएकाले उनीहरूलाई स्वीकार गर्नसक्ने देशमा पठाउन यहाँको सरकार असमर्थ रहेको थियो । त्यही भएर उनीहरूलाई नियमित रूपमा सरकारी निकायमा उपस्थित हुने गरी सुपरिवेक्षणमा राखिएको थियो । उनले थपे, “सुपरिवेक्षणमा राख्ने निर्णय भएका त्यस्ता मानिसहरूलाई उनीहरूको कुनै कानुनी हैसियत नभएको देशमा पठाइयो । त्यस्तो देश जसले उनीहरूलाई आफ्नो नागरिक नै स्वीकार गर्दैन । यो ज्यादै ठूलो समस्या हो । यो भनेको मानिसहरूलाई प्लेन चढाएर अञ्जान ठाउँमा प्यारासुटबाट धकेलिदिनु सरह हो । यो अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा उपयुक्त ढङ्गले हल खोज्नुपर्ने विषय थियो । 

अधिकारकर्मीहरू किन चिन्ता व्यक्त गरिरहेका छन्

पुनर्वास कार्यक्रममार्फत अमेरिका पुगेका रोविन गुरुङ एशियन रिफ्यूजी युनाइटेडका सहसंस्थापक हुन् । उनको संस्थाले भुटानी समुदायका व्यक्तिहरूलाई कानुनी सहयोग प्राप्त गर्न मद्दत गरिरहेको छ । गुरुङ पक्राउ परेका वा निष्कासन गरिएकामध्ये कैयौँले आफ्नो पक्षमा वकिलहरू समेत राख्न नपाएको बताउँछन् । उनले भने, “अमेरिका र भुटानबीच कस्तो खालको समझदारी भएको छ जहाँ हिजोको दिनमा निष्कासनमा परेका व्यक्तिहरूलाई स्वीकार नगर्ने भुटानले अहिले आएर स्वीकार गरिरहेको छ ? हामी शरणार्थी भएर अमेरिकामा आएका थियौँ । हाम्रो समुदायका सदस्यहरू अहिले फेरि शरणार्थीकै चक्रमा फसिरहेका छन् । सान फ्रान्सिस्कोस्थित एशियन ल ककसको एशियन अमेरिकन लिडर्स टेबलकी म्यानेजर आइसा भिलारोसा पुनर्वास कार्यक्रमअन्तर्गत अमेरिका आएका भुटानी शरणार्थीहरूलाई निष्कासन गरिनु उपयुक्त नभएको बताउँछिन् । 

उनले भनिन्, “यो कार्यक्रम अमेरिकी इतिहासकै सर्वाधिक ठूलो थियो र त्यो गर्दा हामीले भुटानबाट दमन र निष्कासनमा परेका र नेपालको शिविरमा सङ्घर्षका दिनहरू बिताएका यो समुदायका मानिसहरूलाई यहाँ दिगो भविष्य दिने वाचा गरेका थियौँ । तर अहिले परिवारबाट पुनः अलग गर्नु दोहोर्‍याएर गहिरो आघात पुर्‍याउनु हो । भिलारोसाले अमेरिकामा न्याय र जबाफदेहिताको प्रणाली रहेको र सबै जटिल प्रकारका मुद्दाहरू त्यहीँ नै सम्बोधन गर्न सकिने बताउँछिन् । यो बीचमा अमेरिकी सर्वोच्च अदालतले ट्रम्प प्रशासनलाई आप्रवासीहरूलाई उनीहरूको देशबाहेक अन्यत्र पनि निष्कासन गर्नका लागि बाटो खोलिदिएको छ । तेस्रो देशमा यातना, दमन र ज्यानको समेत जोखिम हुनसक्ने भन्दै त्यस प्रकारको निष्कासनविरुद्ध कानुनी चुनौती दिने अवसर दिइनुपर्ने एउटा अदालती आदेशलाई सर्वोच्च अदालतले जुलाईको सुरुमा हटाएसँगै केही आप्रवासीलाई द्वन्द्वग्रस्त दक्षिण सुडान पठाइएको थियो । यस्ता घटनाक्रमले निष्कासनको जोखिममा रहेका शरणार्थीका परिवार र उनीहरूको पक्षमा कानुनी लडाइँमा सक्रिय भएकाहरूलाई थप चिन्तित तुल्याएको उनीहरू बताउँछन् ।

भुटानी शरणार्थीसँग जोडिएका महत्त्वपूर्ण घटनाक्रम